Imię Boże w literaturze

Źródło: pl.tetragram.wikia.com

Imię Boże w literaturze – ze względu na powszechność wątków judeochrześcijańskich w sztuce – biblijny tetragram JHWH (hebr. יהוה, pol. Jahwe bądź Jehowa) – imię własne Boga, Stwórcy występuje w licznych dziełach lieratury.

  • Imię Boże w formie Jehowa występowało powszechnie w języku polskim w mowie i różnych rodzajach piśmiennictwa już od późnego sredniowiecza, a począwszy od okresu reformacji – w tłumaczeniach Biblii (głównie protestanckich), rozprawach, kazaniach i dyskusjach religijnych, encyklopediach, słownikach, kalendarzach, modlitewnikach, katechizmach, śpiewnikach, podręcznikach, pracach naukowych i w literaturze pięknej – polskiej i w tłumaczeniach.
  • Imię Boże w formie Jehowa szczególnie licznie występuje w literaturze i piśmiennictwie XIX w. i głównie pierwszej połowy XX w. (do lat 60-tych) gdy zostwało wyparte przez formę Jahwe. Forma Jehowa występuje m.in. w Katechizmie Rakowskim.
  • Formę Jehowa spotykamy m.in. w utworach poetyckich i prozie takich polskich pisarzy i poetów, jak: Jan Kochanowski (w formie Jowa), Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński, Cyprian Kamil Norwid, Eliza Orzeszkowa, Józef Ignacy Kraszewski, Maria Konopnicka, Stanisław Wyspiański, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Adam Asnyk, Leopold Staff, Konstanty Ildefons Gałczyński, laureaci literackich nagród Nobla: Henryk Sienkiewicz (1905) i Czesław Miłosz (1980) oraz wielu innych – mniej lub bardziej znanych – polskich pisarzy.
  • Imię w formie Jehowa występuje w Quo vadis Henryka Sienkiewicza i w Faraonie Bolesława Prusa. W języku polskim dostępnych jest wiele przekładów klasyki literatury światowej, książek popularno-naukowych i innych, w których imię Boże również oddano w formie Jehowa.
  • W przeszło 30. swoich dziełach umieścił to imię francuski powieściopisarz i poeta Victor Hugo, który napisał też wiersz zatytułowany Jehowa, podobnie jak inny francuski poeta, Alphonse de Lamartine, uważany za prekursora francuskiego Romantyzmu. Laureat Nagrody Nobla Isaac Bashevis Singer imię Jehowa umieścił w powieściach Sztukmistrz z Lublina, Dwór, Spuścizna i w opowiadaniu Papież Zejdł. Inny laureat tej nagrody – Aleksander Sołżenicyn umieścił je w dziele Archipelag GUŁag. Carmen Sylva (królowa Rumunii) napisała utwór Jehova. Jerzy Urban w zbiorze felietonów Samosądy umieszcza również to imię. Adam Michnik w książce Polskie pytania używa imienia Jehowa. Karol Marks zamieścił je w dziele Kapitał (tom I).
  • W roku 1940 młody Karol Wojtyła (późniejszy papież Jan Paweł II) napisał dwa dramaty oparte na motywach biblijnych: Hiob oraz Jeremiasz, w których wielokrotnie występuje imię Jehowa. Również Faustyna Kowalska (św. Faustyna) zamieściła imię Jehowa w swoim Dzienniczku.
  • Imię Boże występuje też w różnych publikacjach religijnych, encyklopediach, konkordancjach, śpiewnikach, modlitewnikach, katechizmach i innych opracowaniach różnych wyznań chrześcijańskich oraz żydowskich.
  • W jednym z najstarszych rękopisów na świecie, w łacińskim przekładzie kabalistycznym dzieła żydowskiego Sefer Jecira z 1552 roku używa się imienia Bożego w formie Iehouah.

Polscy pisarze i poeci, naukowcy, duchowni i politycy używający imienia Bożego w swoich pracach (lista niepełna) do końca XX w.

  • Jarosław Abramow-Newerly, Bogusław Adamowicz, Adam Asnyk, Bogumił Aspis, Mirosław Azembski,
  • Edward Balcerzan, Mirosław Bańko, Sadok Barącz, Krzysztof Biliński, Feliks Brodowski, Jerzy Bronisławski, Maria Strycharska-Brzezina,
  • Jerzy Cepik, Izaak Cylkow, Bronisław Chlebowski, Piotr Chmielowski, Włodzimierz Czacki, Teodor Czerwiński, Adam Jerzy Czartoryski,
  • Wanda Dalecka, Konstanty Damrot, August Dołęga Cieszkowski, Jerzy Dowiat, Jan Drabina,
  • Ludwik Eminowicz,
  • Arkady Fiedler (Jechowa), Marian Filipiak,
  • ks. Walenty Gadowski, Konstanty Ildefons Gałczyński, Stefan Giller, Wiktor Gomulicki, Konrad Górski, Maria Grossek-Korycka,
  • Jakub Izaak Horowic, Stefan Hrabec,
  • Jarosław Jackiewicz, Sebastian Jasiński (Służcie Jahwe z weselem: kyriologia starotestamentalna na tle środowiska biblijnego, Szukajcie zawsze oblicza Jahwe: personalistyczne perspektywy orędzia biblijnego), Bogdan Jaxa-Ronikier, Szczepan Jeleński, Teodor Jeske-Choiński, Klemens Junosza (Klemens Szaniawski),
  • Jacek Kaczmarski, Franciszek Karpiński, Józef Kłos, Franciszek Antoni Kobielski, ks. Józef Koblański, Marian Korwin Kochanowski, Wespazjan Kochowski, Feliks Koneczny, Leszek Kołakowski, Maria Konopnicka, Zofia Kossak-Szczucka, ks. M. Kowalewski, Faustyna Kowalska (św. Faustyna), Władysław Kozicki, Jacek Kozik, Maria Krajewska, Zygmunt Krasiński, Józef Ignacy Kraszewski, Aleksander Kraushar, Julian Krzyżanowski, Jan Kubisz, Waldemar Kulesza, Joanna Kulmowa,
  • Hugolin Langkammer, Teofil Lenartowicz,
  • Józef Łobodowski, Waldemar Łysiak,
  • Stanisław Leon Machowiak, Stanisław Mackiewicz (Cat), Tadeusz Meszko, Adam Michnik, Tadeusz Miciński, Adam Mickiewicz, Czesław Miłosz, Jan Miłosz, Gustaw Morcinek, Maciej Münnich,
  • Urke Nachalnik, Daniel Neufeld, Igor Newerly, Andrzej Niemojewski, Cyprian Kamil Norwid, Adolf Nowaczyński, Doman Nowakowski, Igor Newerly,
  • Samuel Orgelbrand, Ireneusz Opacki, Artur Oppman (Or-Ot), Eliza Orzeszkowa, Julian Ochorowicz, Ferdynand Ossendowski, Krystyn Ostrowski, Michał Otorowski,
  • Władysław Pałubicki, Jan Parandowski, Anna Pawełczyńska, Stefan Pawlicki, Piotr z Goniądza, Henryk Popielnicki, Jan Potocki, Wacław Potocki, Bolesław Prus (Aleksander Głowacki), Ksawery Pruszyński, Kazimierz Przerwa-Tetmajer,
  • Tadeusz Radkowski, Ignacy Radliński, Wald Gerson Rak, Zofia Romanowiczowa, Mieczysław Romanowski, Karol Hubert Rostworowski, Jerzy Rzędowski,
  • Barącz Sadok, Horacy Safrin, Andrzej Sapkowski, Bruno Schulz, Władysław Sebyła, Henryk Sienkiewicz, Edward Słoński, Juliusz Słowacki, Faust Socyn, Leopold Staff, Władysław Syrokomla (Ludwik Kondratowicz), Wilhelm Szewczyk, ks. bp.Antoni Szlagowski, Witold Szolginia, Władysław Szpilman, Józef Szujski, Adam Szymański,
  • Julian Adolf Święcicki,
  • Janusz Tazbir, Witold Tyloch, Jakub Tugendhold,
  • Kornel Ujejski, ks. Józef Umiński, Jerzy Urban,
  • Andrzej Waligórski, Teresa Wontor-Cichy, Jan Wierusz Kowalski, Józef Wittlin, Piotr Wojciechowski, Karol Wojtyła (Jan Paweł II), Stanisław Wyspiański,
  • Włodzimierz Zagórski, Czesław Zgorzelski, Kazimiera Zawistowska, Tadeusz Zieliński
  • oraz np w Katechizmie Rakowskim.

Autorzy zagraniczni używający imienia Bożego w swoich pracach przetłumaczonych na j. polski do końca XX i na poczatku XXI w. (lista niepełna)

  • Borys Akunin, G. A. Aldus, Don Félix António de Alvarado, Nicolaas Anslijn, Thaddaeus Antonius, Szalom Asz,
  • William Baillies, Evarist Bauwens, H. Bavinck, Pierre Bayle, Martin Beheim-Schwarzbach, Johanes Behm, Benedykt XVI (Joseph Ratzinger), Kurt Benesch, Johann Albrecht Bengel, Frans Gunnar Bengtsson, Nicolaas Beets, William Blake, Manfred Bleile, Jan Gerrit Boekenoogen, John Bond, Jorge Luis Borges, Johannes Kapistran Bott, Gerrit Bouman, Tycho Brahe, Hugh Broughton, Hans Bruns, Willy Brüschweiler, Michael Buchberger, Edward Bulwer-Lytton, Charles Butler,
  • Antoine Augustin Calmet, C.W. Ceram (Kurt Wilhelm Marek), J. A. de Chalmot, Agatha Christie, M. Chużajew, Hermann Joseph Cladder, James Clavell, David Clines, John Payne Collier, S. Converse, Petrus Cunaeus, Louis Couperus, David Christie-Murray, Johann Andreas Cramer, Marina Cwietajewa,
  • Réné Descartes, Petrus Dausch, Karl August Dächsel, Alfons Deissler, Otto Delitsch, Friedrich Delitzsch, Eberhard Dentler, Johann Diecmann, Emily Dickinson, Philip Doddridge, Emil Dönges, Lloyd C. Douglas, Christiaan Salomon Duijtsch,
  • Umberto Eco, Constantijn L’Empereur, Otto Eißfeldt, Robert Estienne,
  • Augustinus Kurt Fenz, Theophil Flügge, Richard Foxe, Anatole France, Josef Heinrich Friedlieb, Joseph A. Fitzmyer, Henry Friedlander, Geutrud Fussenegger,
  • Peturus Galatinus, Théophile Gautier, Theophilus Gale, Jan Wessel Gansfort, Detlef Garbe, Johann Wolfgang von Goethe, Pierre Gosse Jr., Edward Gibbon, Zinaida Gippius, Lazarus Goldschmidt, Franz Wenceslaus Goldwizer, Iwan Gonczarow, Wilhem Grashoff, Robert Graves, Apołłon Grigoriew, Joseph Grimm, Rudolf Grob, Johannes Hermanus Gunning, Otto Guericke,
  • Charles Hainchelin, Thomas Hall, Don Juan Joseph Herdeck, Joannes Gerardus Heeres, Heinrich Heine, Joseph Heller, Andrea Helvigio, Ernst Willem Hengenstenberg, Alexander Henderson, Matthew Henry, Georg Hermann, Jens Michael Hertz, Johann Jakob Hess, Thor Heyerdahl, Hieronim ze Strydonu, Ferdinand Hitzig, Gottfried Hoberg, Johann Christian Konrad von Hofmann, Victor Hugo,
  • Clifford Irving, Ei Itou,
  • Johann Jahn, James Joyce, Joachim z Fiore,
  • Paul E. Kahle, Kajetan (kardynał), Jan Kalwin, Jan Jakob Lodewijk ten Kate, Rudolph Kittes, Hans Hellmut Kirst, August Köhler, Abraham Kuyper, Henry Kuttner,
  • Andrew Lazarczuk, Karl A. Leimbach, Sinclair Lewis, Pater J.M. Leytens, John H. Livingston, Karol Linneusz, Jack London, Theodorus Matthijis Looman,
  • Ernest L. Martin, Karol Marks, Coenraat Mel, Ernest L. Martin, Raymundus Martini, Gustav Meyrink, Jan van Mije, A.W. Miszulin, Mikołaj z Kuzy, John Milton, Herman Moll, Siergiej Mstisławski,
  • Nektariusz z Eginy,
  • Nikołaj Ostrowski,
  • Ellery Queen,
  • Fernandus Joannes Petrus, Wiktor Pielewin, Petrus Potters, John Prideaux, Aleksander Puszkin, Johann Ladislaus Pyrker,
  • Jog Ramacharaka, A.B. Routhier, Aleksandr Radiszczew, Ernest Renan, Edward Reynoldes, Anne Rice, F.A. Robyns, Emmanuel Roidis, Charles Rollin, Alexandro Rossaeo, Alexander Ross, Steven Runciman, Charles Taze Russell, Joseph Franklin Rutherford, Samuel Rutherford, Anatolij Rybakow,
  • H. W. F. Saggs, Michaił Sałtykow-Szczedrin, Faust Socyn, Victor Porchet de Salvaticis, Johann Georg Schelhorn, Upton Sinclair, Emilian Stanew, J. Schuster, Jeremiah Seed, Miguel Servet, Thomas Shepard, Upton Sinclair, Isaac Bashevis Singer, Borys Słucki, Aleksander Sołżenicyn, Friedrich Spellenberg, Spitaels, Emilian Stanew, Chandler W. Sterling, Jan Janszoon Starter, Philip Stubbs, Carmen Sylva, Emmanuel Swedenborg,
  • Robert Lewis Taylor, Benjamin Tooke, William Tyndale,
  • Sylvanus Urban,
  • Johannes Hendricus Van der Palm, Gregorius Van Etten, Franciscus Van Heurck, Frederik Van Houten, Everardus Hendricus van Leeuwen, Emanuël van Meteren, Bernardus van Mourik, Marcus van Vaernewijck, Tot nut van ‚t Algemeen, Tommaso de Vio, Artus Vigelii, Kurt Vonnegut,
  • Lewis Wallace, Mika Waltari, Isaac Watts, Herbert George Wells, Samuel Wesley, Johannes Wier, Anatolij Winogradow, R.J.Wipper, George Wither.

________________________________________________________________________________________________

Imię Boże użyte w polskiej twórczości literackiej

Źódło: chomikuj.pl/Szelamitka/

Juliusz SŁOWACKI (1809–1849)
Znajdzie — ja sądzę, że znajdzie — i życzę
Ludziom małego serca: kornej wiary,
Spokojnej śmierci. — Jehowy oblicze
Błyskawicowe jest ogromnej miary!
(„Beniowski”, pieśń V, w. 461-464)

A koronę Jehowy przyozdobię perłą
ludu zmartwychwstałego…
(„Kordian” Akt III — Scena 4, w. 857-858)

Onego czasu jedna z gwiazd wiecznego gmachu
Obłąkała się w drodze, jam ją zganił lotem,
Czułem w dłoni jej serce bijące z przestrachu
Jak serce ptaka, ludzkim dotkniętego grotem;
I drżącą położyłem przed tronemJehowy.
(„Kordian. Przygotowanie” w. 281-285)

Głuche cierpiących jęki, śmiech ludzki nieszczery
Są hymnem tego świata — a ten hymn posępny,
Zbłąkanymi głosami wiecznie wniebowstępny,
Wpada między grające przed Jehową sfery
Jak dźwięk niesfornej struny, Ziemia ta przeklęta,
Co nas takim piastunki śpiewem w sen kołysze.
Szczęśliwy, kto się w ciemnych marzeń zamknął ciszę,
Kto ma sny i o chwilach prześnionych pamięta.
(„Godzina mysli”, w. 1-8)

I niechaj będzie jakoby stoletnie.
Lecz nie. O Boże! nie słuchaj, Jehowa.
(„Beniowski” Pieśń II w. 185)

Jemu mówił Jehowa
Tajemnicę stworzenia
Ze światła i z promienia,
Z miłości i ze słowa.
Ja ci dam tajemnicę
Duchów, Jehowy sług,
(„Na drzewie zawisł wąż” w. 5)

======================================================

Adam MICKIEWICZ (1798–1855)
Pokłon Przeczystej Rodzicy!
Nad niebiosa Twoje skronie,
Gwiazdami Twój wieniec płonie
Jehowie na prawicy
(„Na dzień zwiastowania N.P. Maryi”)

======================================================

Cyprian Kamil NORWID (1821–1883)
Dziejów sąd ma u siebie tę straszną potęgę,
Że może słowa nie rzec i utworzyć księgę,
Skoro nie gwałcąc zdania ani rzeczy biegu,
Postawi tylko trumnę przy trumnie w szeregu,
A wiatr kątami onych zaświśnie w te słowa:
’Nie rzekłem nic… czytajcie! co zmówił Jehowa!’
(„Rzecz o wolności słowa”, XII, w. 162-167)

Druk — gocka litera,
Litera umiera…
Tyś rzekł, o! Panie.
Jehowo, Jehowo,
Wracamy w Twe Słowo:
My bo Słowianie.
To słowo w bez-mowie,
Choć z niego przysłowie
I zmartwychwstanie!…
(„Pol listu. Slowotwor”, s. 383)

=====================================================

Zygmunt KRASIŃSKI (1812–1859)
Moc Jehowy — nie gniew —
Zlana z myślą Chrysa
(„IV Psalm żalu”, II, w. 1)

=====================================================

Józef SZUJSKI (1835–1883)
Co nam się pytać, jaki będzie los,
Co czasy przyniosły i lata:
W piersi każdego jest Jehowy głos
I przyszłość, i przeszłość świata.
(„Maksyma”, w. 5-8)

=====================================================

Teofil LENARTOWICZ (1822–1893)
Jehowa mocny, strzeż, żeby dzieci tej ziemi
Nie poszły z Polski precz, jak my z Jerozolimy,
By studni ludy swych nie zamknęły przed niemi,
Gdy środkiem wielkich miast iść będą te pielgrzymy;
(„Izrael”, w. 1-4)

=====================================================

Adolf NOWACZYNSKI (1876–1944)
Od Jehowy począwszy każdy artysta znajduje na
początku tylko chaos. Rzadko który jednak ma
ostatniego dnia czas spoczynku.
(„Skotopaski sowizdrzalskie”, s. 28)

=====================================================

Mieczysław ROMANOWSKI (1834–1863)
Słucha ich rabin i rzecze: „Posłowie,
Na sądzie Pana przeniewiercom biada!
Jam się tu zrodził, tu służąc Jehowie
Zginę, gdy zginie braci mych gromada.”
„Rabinie!” — poseł niemiecki odpowie —
„Nie miotaj darów, ktore-c kraj nasz składa”;
(„Rabin”, w. 17-22)

=====================================================

Artur OPPMAN (1867–1931)
Zgasł mój Eli jak świeca zdmuchnięta,
Taka ładną śmierć mu dal Jehowa,…
Pan dobrodziej Majzelsa pamięta?
Pan dobrodziej nie widział Jastrowa?
(„Berek Jawor”, V, w. 5-8)

=====================================================

Ludwik KONDRATOWICZ (1823–1862)
W doli narodów, nim burza Jehowy
O ściany kraju uderzy w zapędzie,
Bóg najprzód miesza stary ład domowy,
Żywioły bytu porozprzęga wszędzie,
(„Stare wrota”, V, w. 1-4)

=====================================================

Kornel UJEJSKI (1823–1897)
Od słońca pożaru sczerniała mi głowa,
A wkoło pustynia; do Ciebie Jehowa,
Podnoszę płaczący mój głos.
(„Hagar na puszczy”, w. 1-3)

Jehowa! Jehowa ! och wody, och rosy,
Kropelki, kropelki choć dżdżu!
(Ib., w. 47-48)

=====================================================

Jacek KACZMARSKI
Jak ja powiem Jehowie:
Jahwe przy mnie stań
(„Opowieść pewnego emigranta”)
Tutaj występuje połączenie dwóch różnych wersji Imienia Bożego.

=====================================================

Szymon BUDNY (ok.1530–1593)
Rzekę Jehowie, nadzieja moja i zamek moj, […]
(…) Bo Ty, Jehowo, nadzieja moja; (…)
(„Biblia nieświeska” Psalm 91 [90] wersety: 2 oraz 9)

=====================================================

Wacław POTOCKI (pk.1621–1696)
Że Jehowa z ludzkiego rodzaju się samem,
Z jego ukontentuje dziećmi, Abrahamem.
(„Dialog o zmartwychwstaniu Pańskim” werset 9)

Ażeby miał na świecie wiarę kapłan nowy,
Oraz był z pokolenia samego Jehowy.
(„Księża katolicy nie są lewitowie” w. 23)

=====================================================

Józef KOBLAŃSKI (1738–1822)
Ojcze powszechny, dają narody któremu
Cześć w imionach Jehowy, Jowisza i Pana,
Pierwszy rzeczy początku, bronisz oku memu,
By Twa istota chwały nie była widziana.
(„Modlitwa Deo Optimo Maximo” werset 1

=====================================================

Wespazjan KOCHOWSKI (1633–1700)
Niech pozna ich harda głowa,
Żeś najwyższy Ty, Jehowa!
(„Niepróżnujące próżnowanie” [Księga I] Pieśń XIX albo Psalm 81 w. 55)

Dopieroż człowiek winien z każdej miary
Wysławiać wzięte od Jehowy dary.
([Księga II] Pieśń XXII w. 11)

=====================================================

Adam Jerzy CZARTORYSKI (1770–1861)
Za cóż to? — rzekł — za jakież ojców ciężkie zbrodnie
Gniew Jehowy dosięga nas, nieszczęsne syny?
(„Bard polski” Obraz w. 47)

=====================================================

Krystyn OSTROWSKI (1811–1882)
Bo czy cię Pan Bóg, czy Jehowa spłodził,
Żyj i umieraj, jakeś się narodził.
(„Galicjanie”)

=====================================================

Zygmunt KRASIŃSKI (1812–1859)
CZĘŚĆ TRZECIA
• CHÓR PRZECHRZTÓW
„Jehowa pan nasz, a nikt inny.”
•CHÓR:
„Jehowa Pan Izraela, a nikt inny.”
•CHÓR PRZECHRZTÓW:
„Pogardzeni wstaną w gniewie swoim, w chwałę Jehowy się ustroją;
słowo Jego zbawienie, miłość Jego dla nas zniszczeniem dla wszystkich”
•PRZECHRZTA:
„Bluźnierce Jehowy, po trzykroć pluję na zgubę wam.”
(„Nie-Boska Komedia”)